Hassas bilgi durumu: Suriye yeniden medya haritasında

Perşembe günü, kötü şöhretli Saidnaya Hapishanesi’ndeki çok sayıda ölüm cezasından sorumlu olduğuna inanılan bir generalin tutuklandığı bildirildi. Esad döneminde askeri adaletin başında bulunan Muhammed Kanjo Hassan, 20 arkadaşıyla birlikte Chirbet al-Maasa kasabasında yakalandı. Bağımsız bir onay uzun süredir bekleniyordu; bilgi durumunun hâlâ ne kadar hassas olduğunun yalnızca bir örneği.

Aralık ayının başında Suriye’de olaylar gelişip HTŞ isyancıları Şam’a doğru ilerlediğinde Orta Doğu’nun çok ötesinde bir bilgi kaosu yaşandı. 2013’teki daha önceki bir saldırının kaydının, ABD’deki Kentucky’deki bir atış poligonundan alınan bir video gibi, sözde güncel olduğu belirtildi.

Son dakika haber durumları her zaman yanlış bilgilerin üreme alanıdır. Bazen kasıtlı olarak, ancak sıklıkla kazara mevcut kayıtlar eski fotoğraf ve videolarla karışıyor. Yeni bir durum hakkında hala çok az bilgi varsa, benzer görünen materyalin kafa karışıklığına yol açması özellikle muhtemeldir. Aynı zamanda, ilgi genellikle yüksektir ve editör ekipleri, zaman sıkıntısı içinde, bazen yanlış tanımlanmış kayıtları alırlar ve materyali doğrulamakta zorluk çekerler.

Dikkatten yararlanmak

Orta Doğu konusunda uzmanlaşmış Sınır Tanımayan Gazeteciler’in basın sorumlusu Christopher Resch de bu tür durumlardaki soruna aşina. “Bu elbette aceleci sonuçlara veya biraz da zorunluluktan doğan yargılara davetiye çıkarıyor.”

Ancak kafa karışıklığına neden olan sadece ilk birkaç saatteki netlik eksikliği değil. Sosyal ağlar önemli bilgi kaynakları olmasına rağmen, algoritmaları aynı zamanda özellikle güçlü duyguları tetikleyen içeriği de güçlendiriyor. Dramatik çekimler daha fazla tıklama getirdiğinden, sosyal ağlar umudu ve dehşeti paraya dönüştürüyor, daha farklılaştırılmış sınıflandırmalar ise bazen kaybediyor. Aynı zamanda olağanüstü duygusal durumlar, paylaşım sırasında daha az özen gösterilmesine neden olur.

Çok sayıda sahte resim ve video

Başkent Şam’ın ele geçirilmesinin ardından bile Suriye’de önemli gelişmelere yalan haberler eşlik etti. Esad ailesi ülkeyi terk edip Rusya’ya kaçtığında, kısa bir süre sonra Esad’ı Moskova’da göstermesi gereken sözde güncel bir fotoğraf ortalıkta dolaştı; gerçekte bu fotoğraf 2023’te Halep’e yapılan bir hastane ziyareti sırasında çekilmişti.

Kötü şöhretli Saidnaya hapishanesindeki mahkumlar serbest bırakılırken, binlerce kişi sahneleri göstermek için yapay zeka tarafından oluşturulan bir videoyu ve Vietnam’daki bir müzeden görüntüleri paylaştı.

HTŞ’nin iktidara gelmesinden kısa bir süre sonra, Mayıs 2024’e ait öfkeli bir kalabalığın videosu, yeni koşullara karşı ilk protestoların zaten başladığı iddiasıyla dağıtıldı. Kullanıcılar ayrıca Avrupa’ya giderken iddia edilen mülteci akınlarının bir videosunu da paylaştı. Bu video da eski ve Suriye’deki mevcut durumla hiçbir ilgisi yok.

Suriye bir “kara delik”

Sürekli gelişen olayların zorluğunun yanında bir sorun daha var: Suriye yıllarca adeta izole edilmiş durumdaydı. Resch, “Hiçbir bilginin dışarı sızmaması anlamında bir kara delikti” diye açıklıyor. Suriye’nin örgütün basın özgürlüğü sıralamasında sondan ikinci sırada yer alması sebepsiz değil. Bazı bölgelerde gazeteci olarak çalışmak “neredeyse imkansızdı”.

Resch, kriz ve savaş zamanlarında gazetecilerin genellikle belirli bir tarafın etkili bir parçası olarak görüldüğünü açıklıyor. Bu nedenle bugün ülkeye güvenilir bir bağlantı bulunmuyor. Bu bir tesadüf değil: “Esad rejimi, özellikle kendi başınıza denetim yapmanızı veya kendi başınıza temas kurup sürdürmenizi imkansız hale getirdi.” Resch, ülkede uluslararası kaynaklarla çalışan herkesin fiilen suç sayıldığını belirtiyor. En kötü durumda bu, dondurucu bir etkiyle birlikte hapishane ve işkence anlamına geliyordu.

Yıllardır gözlemevinin ana kaynağı

Bunun sonuçları artık hissediliyor. Resch örnek olarak, ülkede bilgi toplayan ve son yıllarda geniş çapta kaynak olarak gösterilen, İngiltere merkezli bir kuruluş olan Suriye İnsan Hakları Gözlemevi’ni gösteriyor. Bunun arkasında, Suriye’de çok geniş bir muhbir ağına erişimi olan tek kişilik bir operasyon var.

Ancak medyadaki raporlarda sıklıkla bilgilerin bağımsız olarak doğrulanamayacağına dair bir not yer alıyor. “Sorun şu ki yerel halka ulaşamıyorsunuz. Tabii ki bunların mutlaka anonim olması gerekiyor.”

Suriye’de çalışmak önemli

Peki medya kuruluşları Suriye’den gelen bilgileri nasıl doğruluyor? Resch, dil becerileri, coğrafi konum (konumu belirlemek için kullanılan bir gazetecilik tekniği) ve yerel bilginin bir karışımından bahsediyor. ORF ayrıca görüntüleri diğer kayıtlarla karşılaştırır ve böylece malzemenin konumunu belirler.

Şu anda birçok uluslararası medya ve haber ajansı hızla Suriye’ye yeni insan gönderdi. Daha sonra materyal ve raporları doğrudan ilgili editör ekiplerine teslim ettiler. Ancak burada uzmanlıklarını ve bağlantılarını paylaşan yerel gazetecilerin çalışmaları da çok önemli.

Suriye’de ve Suriye’nin medya ortamında bundan sonra ne olacağı belirsiz. Christopher Resch ayrıca şunları söylüyor: “Akışta çok fazla şey var ve bugün yayınlananların çoğunun önümüzdeki hafta güncelliğini yitireceği ortaya çıkacak.”